Το διαδίκτυο ως εργαλείο ελέγχου και η χίμαιρα της αμεσοδημοκρατίας

Το διαδίκτυο ως εργαλείο ελέγχου και η χίμαιρα της αμεσοδημοκρατίας

Του Δημήτρη Μητρόπουλου

Η ιδέα είναι απλή. Πως αξιολογεί ο καθένας μας ένα ξενοδοχείο στην πλατφόρμα του airbnb, ή ένα εστιατόριο στο tripadvisor;

Η κυβέρνηση της Κίνας είχε την ιδέα το 2014 να στήσει μια διαδικτυακή πλατφόρμα όπου ο κάθε πολίτης θα αξιολογείται… από κράτος και εταιρείες. Οι εταιρείες που συμμετέχουν στο πρόγραμμα, όσον αφορά τη συλλογή και τη διαχείριση των δεδομένων είναι 8, ανάμεσα τους και η Alibaba (ας πούμε η κινέζικη Google με δεδομένα για πάνω από 1 δις κινέζους χρήστες του διαδικτύου).

Το πρόγραμμα «τρέχει» πιλοτικά και εθελοντικά σε μια σειρά δήμους που αφορούν μερικά εκατομμύρια κατοίκους και ως το 2020 θα επεκταθεί σε όλη την Κίνα. Δεν είναι γνωστό, προς το παρόν, αν η συμμετοχή θα είναι υποχρεωτική για όλους τους κατοίκους, αν και με βάση τους χειρισμούς που θα γίνουν μπορεί να καταστεί τέτοιο.

Οι επικριτές του συστήματος «κοινωνικής αξιολόγησης» της Κίνας, κυρίως των δυτικών μίντια, διαμαρτύρονται ότι είναι ένα εργαλείο για την κοινωνική παρακολούθηση και την πολιτική καταστολή. Ανάμεσα τους αρκετές εταιρείες από το εξωτερικό που δραστηριοποιούνται στην Κίνα, στελέχη επιχειρήσεων, δημοσιογράφοι. Η κινεζική κυβέρνηση απαντάει ότι είναι ένας τρόπος ενίσχυσης της διοικητικής αποτελεσματικότητας και ενθάρρυνσης της εμπιστοσύνης και της ηθικής συμπεριφοράς των πολιτών της.

Οι πολίτες αξιολογούνται για «παραβάσεις» όπως το κάπνισμα σε τρένα, η χρήση εισιτηρίων που έχουν λήξει ή η ληξιπρόθεσμη καταβολή προστίμων και φόρων, η διάδοση ψευδών πληροφοριών ή η πρόκληση προβλήματος στις πτήσεις, σύμφωνα με δηλώσεις της κυβέρνησης πάντα. Σύνολο οι «μεταβλητές»-παραβάσεις που προσμετρώνται είναι μεταξύ 30 έως 50. Ποικίλουν ανάλογα αν είσαι κρατικός αξιοματούχος ή όχι, αν ταξιδεύεις συχνά, αν οδηγάς. Μάλιστα οι υποστηρικτές του συστήματος «κοινωνικής αξιολόγησης» αναφέρουν τις 1100 περίπου περιπτώσεις κρατικών αξιωματούχων που μπήκαν σε «μαύρες λίστες» ως διεφθαρμένοι, με βάση τις χαμηλές αξιολογήσεις που συγκέντρωσαν.

Οι πολίτες με καλή αξιολόγηση μπορούν να έχουν πρόσβαση σε καλύτερα ξενοδοχεία, ενοικιαζόμενα σπίτια και ακόμη σχολεία. Όσοι έχουν κακή αξιολόγηση μπορούν προσωρινά ή μόνιμα να απαγορεύεται να πάρουν αεροπλάνα ή τρένα, όπως συνέβη σε 6,15 εκατομμύρια άτομα το 2017, σύμφωνα με τα στοιχεία της κυβέρνησης. Σε μια πιλοτική εφαρμογή στην πόλη Hangzhou η κυβέρνηση δήλωσε ότι οι πολίτες με υψηλές αξιολογήσεις κοινωνικής πιστοληπτικής ικανότητας έχουν δωρεάν πρόσβαση σε εγκαταστάσεις γυμναστικής και συντομότερους χρόνους αναμονής στο νοσοκομείο.
Η απαίτηση για περισσότερο αυταρχισμό

Στην ουσία ο ανατολίτικος Κινέζικος αυταρχισμός κάνει αυτό που ντρέπεται να εκστομίσει, προς το παρόν, η «φιλελεύθερη» δύση. Η λογική της αξιολόγησης των δημοσίων υπαλλήλων από το κράτος, με ποινές που αφορούν το μισθό ή και τη θέση είναι μια ιδέα που όλο και κερδίζει έδαφος. Και μάλιστα στα πιο προχωρημένα νεοφιλελεύθερα πρότυπα η τεχνολογία δίνει ιδέες για την αξιολόγηση απευθείας από τους χρήστες των υπηρεσιών. Σε αρκετές ανεπτυγμένες χώρες η «κατάδοση» πολιτών στο κράτος για μικρές παραβάσεις (σκουπίδια, κάπνισμα) είναι νομιμοποιημένη και άρα θα είναι και νομιμοποιημένο ένα πιο προσεκτικό σύστημα κοινωνικής αξιολόγησης. Τέλος η αγοραία κουλτούρα της συλλογής πόντων και εκπτωτικών καρτών έχει επίσης εμπεδωθεί και δημιουργεί μια νομιμοποιητική βάση για τέτοιου είδους συστήματα. Διάφορα ηθικά διλήμματα για τα ατομικά δικαιώματα, εύκολα θα ξεπεραστούν με μερικές έξυπνες τακτικές, όσον αφορά την πολιτικά «φιλελεύθερη» δύση. Για παράδειγμα στην αρχή μπορεί να συλλέγουν πόντους περισσότερο στη λογική της «επιβράβευσης» (πχ εκπτώσεις) και λιγότερο με βάση την τιμωρία, όπως ο αποκλεισμός από πτήσεις, σχολεία, νοσοκομεία.

Κινέζικος αυταρχισμός ή νεοφιλελευθερισμός με «σεβασμό στα ατομικά δικαιώματα» μοιράζονται κοινές ανάγκες ωστόσο. Σε μια πρωτοφανής κρίση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και της εμπιστοσύνης γενικά σε κάθε θεσμό, το διαδίκτυο έρχεται να οργανώσει εκ νέου τις σχέσεις υποτέλειας και ελέγχου.

Ποιος θα πείσει τον πολίτη να πιεστεί να πληρώσει τους φόρους του στην ώρα του, όταν γύρω του το μεγάλο κεφάλαιο κάνει πραγματικό πάρτι φοροδιαφυγής στις offshore;

Ποιος θα ελέγξει κάθε «ατίθαση» κοινωνική συμπεριφορά; Η απονομιμοποιημένη στη νέα γενιά εκκλησία και οι εκπρόσωποι της; Οι βολεμένοι και πολλές φορές και ανήθικοι δικαστές, πολιτικοί και κάθε εκπρόσωπος της άρχουσας τάξης;

Ποιος θα αποκαταστήσει τελικά τη χαμένη εμπιστοσύνη μεταξύ εξουσιαστών και εξουσιαζόμενων σε ένα πολιτικό σύστημα απονομιμοποιημένο όπου η ψαλίδα μεταξύ τους μεγαλώνει διαρκώς;

Η Κίνα δείχνει μια εικόνα από τον αυταρχισμό του μέλλοντος στις υπό διαρκή κρίση δυτικές κοινοβουλευτικές δημοκρατίες.

Αυταρχισμός με τη χρήση του διαδικτύου, τη συνεργασία κράτους και εταιρειών big data (Google, Alibaba, Amazon, Facebook) και βέβαια με γενναίες δόσεις λογικής της αγοράς, με εκπτώσεις, με ακριβά και φτηνά σχολεία, πανεπιστήμια, διακοπές. Υπάρχουν ηθικά εμπόδια, κυρίως όσον αφορά τα προσωπικά δεδομένα, αλλά υπάρχει και ισχυρή νομιμοποιητική βάση. Και κυρίως υπάρχει μια κρίση στις «δυτικές δημοκρατίες». Ποιος περίμενε πριν 2-3 χρόνια τον Τραμπ ή τον Μπολσονάρο να ηγούνται σε χώρες του G20;
Οι χίμαιρες του διαδικτύου

Υπάρχει μια άποψη που περίπου θεωρεί το διαδίκτυο ως ένα ουδέτερο εργαλείο που θα φέρει πιο κοντά την αμεσοδημοκρατία, τη συνεργασία, τη χειραφέτηση του ατόμου.

Που έβλεπε τέλος της πολιτικής, μαρασμό του κράτους, απεριόριστες δυνατότητες για το άτομο μέσω της πολλαπλής του διασύνδεσης, νέες μορφές συλλογικότητας που υπερβαίνουν το κόμμα ή άλλες παρόμοιες που γεννήθηκαν στο έδαφος των ταξικών αντιθέσεων.

Το 2011 είδαν στην «Αραβική Άνοιξη» μια εξέγερση μέσω του διαδικτύου που θα έσπαγε την απολυταρχία. Οι απόψεις αυτές δεν έχουν επιβεβαιωθεί.

Το διαδίκτυο το χρησιμοποιούν πολύ καλύτερα τα κράτη και οι μεγάλες εταιρείες στην ταξική πάλη κατά των εργαζομένων και των λαών. Και αυτό γιατί έχουν τα μέσα, αλλά κυρίως γιατί είναι οργανωμένοι έξω από τη σφαίρα του διαδικτύου. Ενώ οι υποτελείς τάξεις δεν είναι.

Το διαδίκτυο δεν είναι μια τεχνολογία που βοηθάει τη χειραφέτηση γενικά του ατόμου. Το διαδίκτυο εκ των πραγμάτων διασυνδέει άτομα και όχι τάξεις, αλλά αυτό δεν φαίρνει πιο κοντά την χειραφέτηση, ίσως την απομακρύνει. Η χειραφέτηση και υπευθυνοποίηση του ατόμου προϋποθέτει την κοινωνική απελευθέρωση, να χειραφετηθούν ως τάξη. Χωρίς αυτή το άτομο αναπαράγει στο διαδίκτυο την κυρίαρχη ιδεολογία, δεν παράγει νέα ανταγωνιστική ιδεολογία μέσω της συνεργασίας και της επικοινωνίας. Αυτό το βλέπουμε καθημερινά μέσα από το τι αναπαράγεται στα social media.

Η συνείδηση του ατόμου αλλάζει μέσα από την κίνηση των μαζών, μέσα από μαζικά κινήματα, μέσα από επαναστάσεις. Δεν υπάρχουν βήματα μπρος τα μπρος στην ατομική απελευθέρωση σε μια κοινωνία όπου τα άτομα κάνουν βήματα προς τα πίσω ως σκλάβοι της οικονομικής ανάγκης-ανέχειας. Πολύ περισσότερο, δε βοηθάει το ιντερνετ στην ατομική απελευθέρωση σε μια κοινωνία κεφαλαιοκρατική. Στη μετατροπή του σε παγκόσμια διασυνδεδεμένο υπάκουο καταναλωτή βοηθάει, στην παγκόσμια διαδικτυακή αγορά. Και θα ελέγχεται – αξιολογείται με βάση αυτό στις πλατφόρμες των social credit systems.

Τα παραπάνω δε σημαίνουν βέβαια να απαρνηθούμε την τεχνολογία. Ή ότι δεν αντιλαμβανόμαστε ότι η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και της τεχνολογίας λύνει προβλήματα που απασχόλησαν τις πρώτες απόπειρες σοσιαλιστικής οικοδόμησης (πχ κεντρικά σχεδιασμένη οικονομία). Σημαίνουν όμως ότι κατανοούμε ότι το πρόβλημα των εργαζόμενων στρωμάτων και των συμμάχων τους είναι ότι δεν είναι οργανωμένοι αυτοτελώς ως τάξεις έξω από το διαδίκτυο στην πραγματική δημόσια σφαίρα. Στο δικό τους κόμμα.

Τέλος, τα social credits θέτουν εκ των πραγμάτων τη σχέση ατόμου/κοινωνίας σε μια εποχή που κυριαρχεί η δικαιωματική πολιτική που υποκριτικά φλυαρεί για τα ατομικά δικαιώματα . Μία οπτική που θα κάνει κριτική στο πρόγραμμα της κινέζικης κυβέρνησης στο ότι η κοινωνία, μέσω αυτού του κρατικού προγράμματος, θα ελέγχει το άτομο, στη λογική της υπεράσπισης των ατομικών δικαιωμάτων, δεν αρκεί. Υπάρχει τέτοια κρίση εμπιστοσύνης που το ερώτημα της σχέσης ατόμου – κοινωνίας θα τεθεί και στις δυτικές κοινωνίες. Στο παρελθόν, σε μια παρόμοια κρίση, σε αυτό το ερώτημα δόθηκαν δύο διαφορετικές απαντήσεις. Η φασιστική και η κομμουνιστική-σοσιαλιστική.

Οι κομμουνιστές δεν είναι κατά του κοινωνικού ελέγχου στο άτομο. Όμως το “βασίλειο της ατομικής ελευθερίας” που έγραψε ο Μαρξ δεν έχει σχέση με το βασίλειο του κρατικού αυταρχισμού που έχει ανάγκη ο άγριος κινέζικος καπιταλισμός. Ούτε βέβαια έχει καμία σχέση με το χωρίς ηθικά – πολιτικά – κοινωνικά όρια ανταγωνιστικό άτομο του αμερικάνικου μοντέλου και του νεοφιλελευθερισμού όπου ο καθένας με βάση τη δύναμη που έχει (σωματική, αντοχή, τύχη, καταγωγή, λεφτά) κάνει ότι γουστάρει και είναι ανεξέλεγκτος, πολλές φορές και κατά της κοινωνίας.

Μπορεί να ακούγεται λογικό μέσω του κοινωνικού ελέγχου – αξιολόγησης ο άλλος να μην παρκάρει σε ράμπες ΑΜΕΑ ή να μην πετάει σκουπίδια στο δάσος και στις παραλίες αλλά αυτές θα είναι οι τριτεύουσες πλευρές. Το ερώτημα είναι ποιος θα αξιολογεί, ποιον και με ποια κριτήρια;

Στις παρούσες συνθήκες τα social credits θα παράξουν ένα εφιαλτικό τοπίο. Αν προχωρήσουν το κράτος και οι μεγάλες εταιρείες θα συγκεντρώσουν τέτοια ποσότητα δεδομένων, αλλά και εργαλεία χειρισμού (τιμωρία και αποκλεισμός για εργασία, υγεία, παιδεία ή/και μπόνους και εκπτώσεις για εμπορεύματα) που τα δεδομένα που μαζεύουν σήμερα η Google και η Facebook θα είναι πταίσμα… Κυριολεκτικά η επιβίωση ενός ατόμου και η αποδοχή του στην κοινωνία θα εξαρτάται από τα social credits. Ο τέλειος μηχανισμός διαμόρφωσης συναίνεσης.



Πηγή: Δημήτρης Μητόπουλος – antapocrisis.gr